وب‌نوشت

«بلوچستان و پژوهش‌های انسان‌شناسی» عنوان نشست نقد و بررسی مجموعه 22جلدی «پژوهش‌های ایران فرهنگی ویژۀ بلوچستان» بود که دوشنبه، هفتم آبان‌ماه، با حضور محسن شهرنازدار، انسان‌شناس و پژوهشگر مطالعات قومی و سرپرست علمی این مجموعه، ناصر فکوهی، انسان‌شناس و رئیس مؤسسه انسان‌شناسی فرهنگ، سیدمنصور سیدسجادی، باستان‌شناس و عضو مؤسسۀ ایتالیایی مطالعات مدیترانه و مشرق (ایزمئو) و جبار رحمانی، انسان‌شناس و رئیس انجمن انسان‌شناسی ایران، در پژوهشکدۀ مطالعات پیشرفته خاورمیانه برگزار شد.

بلوچستان سرزمینی کهن و باستانی است. یافته‌های باستان‌شناختی و مواد فرهنگی برجای‌مانده از تمدن‌های هزاره‌های پنجم تا سوم پیش ‌از میلاد بر این ادعا گواهی می‌دهند. این یافته‌ها همچنین نشان می‌دهند که استقرارهای سامان‌یافته مستقر در این بخش از فلات ایران، هم‌زمان که با دیگر حوزه‌های تمدنی ایران تا میان‌رودان در ارتباط بوده، نقش پلی برای اتصال میان تمدن‌های باستانی ایران و شبه‌قارﮤ هند را نیز ایفا می‌کرده است.

قوم بلوچ در میان اقوام ایرانی همچنان کمتر از دیگران شناخته شده است. ویژگی‌های فرهنگی درهم تنیده که به آن ساختار متفاوتی بخشیده، شامل زبان، سلسله مراتب متفاوت اجتماعی و نظام طوایف، در کنار پرکندگی و وسعت جغرافیای فرهنگی قوم بلوچ ازجمله دلایل ناشناخته ماندن این قوم در قیاس با دیگر اقوام ایرانی است تا آنجا که عنوان سفرنامۀ ارنست فلویر در اواخر قرن نوزدهم، یعنی بلوچستان ناکاویده ، هنوز هم برای یاد کردن از این سرزمین، اغراق‌آمیز به نظر نمی رسد.

 محسن شهرنازدار، انسان‌شناس و پژوهشگر حوزۀ مطالعات قومی و تاریخ فرهنگی است. از او در زمینه‌های مطالعاتی‌اش کتب و مقالاتی منتشر شده و نیز فیلم‌های مستندی با این گرایش ساخته است. او هم‌اکنون عضو شورای مرکزی موسسۀ انسان‌شناسی ‌و فرهنگ است. شهرنازدار از دو دهۀ پیش با حضور پیوسته در میدان مطالعات قومی بلوچستان، به روند تغییرات فرهنگی در این منطقه توجه نشان داده و به پژوهش دربارۀ فرهنگ و تاریخ مردمان بلوچ پرداخته است. بر این اساس او دبیر علمی پروژه پژوهش‌های ایران فرهنگی ویژه بلوچستان بوده است. این مجموعه در قالب ۲۲ مجلد انتشار یافته و می‌توان‌ آن را وسیع‌ترین پروژه مطالعاتی درباره یک حوزۀ قومی در ایران دانست که تاکنون منتشر شده است. آخرین مجلد این مجموعه اسفندماه سال گذشته انتشار یافت. به بهانه اتمام انتشار این مجموعه با او گفت‌وگویی به انجام رساندم.